Người Muôn Năm Cũ

 

Người muôn năm cũ

Sài gòn mùa hè năm đó nóng bức nhưng chiều chiều thường có những ngọn gió từ kênh Nhiêu Lộc tạt qua, cũng làm vơi đi không khí ngột ngạt trong cái xóm nhỏ ở khu Tân Định. Những ngọn gió mát mọi người đều dễ dàng cảm thấy trên da thịt nhưng cái mùi sình lầy nước đọng từ con kênh đen ngòm lan tỏa khắp nơi thì không ai ngửi thấy... mà chỉ có mình mình. Khổ cho cái mũi từ phương Tây mang về là thế! Có người đùa bảo đích xác là mùi "quê hương", hít thở mãi rồi cũng quen thôi! Không ngửi thấy gì nữa!

Cái xóm bình dân này nằm ngay góc đường Trần Quang Khải với Hai Bà Trưng. Sâu vào trong là Xóm Chùa hướng ra kênh Nhiêu Lộc. Ngược ra ngoài là đường lớn, đi bộ mươi phút là đến chợ Tân Định để đến nhà Đinh Cường ...Và chắc chắn ở xưởng vẽ họa sĩ ĐC sẽ dễ thở hơn nhiều!

Dạo đó tối tối mình hay qua nhà Đinh Cường chơi và rủ anh đi ăn cháo trắng hột vịt muối với dưa mắm ... cũng chỉ đi bộ lòng vòng khu chợ để có dịp la cà quán xá. Và tối hôm đó, tình cờ mình gặp một người biết tên nhưng chưa bao giờ gặp mặt, nhà thơ Tô Thùy Yên. Một cây bút chủ chốt của nhóm Sáng Tạo cùng với Mai Thảo, Thanh Tâm Tuyền, Doãn Quốc Sỹ v.v trước 75.
Xưởng vẽ Đinh Cường là nơi tụ hội nhiều văn nghệ sĩ miền Nam nhất lúc đó, đến đây có thể gặp tất cả. Ban ngày thường lui tới là Trịnh Công Sơn, Trịnh Cung, Đỗ Quang Em ... tối tối có mặt Tô Thùy Yên, Bùi Giáng. Ai cũng thân với họa sĩ Đinh Cường vốn người hiền lành chất phác.

Đinh Cường giới thiệu TTY mới ở tù ra, mới "cải tạo" về. Anh nhổm người bắt tay thân thiện không nói gì, chỉ ngồi trầm ngâm hút thuốc. Áo trắng quần đen. Dạo đó mình chỉ biết TTY là tác giả bài "Chiều trên phá Tam Giang" nổi tiếng đươc phổ nhạc với giọng hát Nhật Trường, một giọng hát mình không thích lắm. Anh ngồi đó với dáng người gầy gầy, mặt mày hốc hác, quay lưng lại với ánh đèn Néon và tóc còn đen nhánh.
Đinh Cường bảo PN ở Paris về anh mới nhìn mình và hỏi chuyện, có vẻ quan tâm nhiều đến đời sống và xã hội tây phương. TTY thích nói chuyện xoay quanh vài nhà văn, nhà thơ Pháp khi biết mình cũng học văn khoa rồi bảo anh mới dịch xong quyển "L' Amant" của Marguerite Duras, hứa hôm nào sẽ đưa mình đọc bản thảo, xem có in được chăng? TTY là người ít nói nhưng thích đặt nhiều câu hỏi, thẳng thắn, tế nhị. Có vẻ không muốn nhắc lại giai đoạn gian truân khổ ải anh vừa trải qua ... hay vì e ngại chưa muốn thổ lộ với người xa lạ mới gặp? Chuyện "học tập cải tạo" anh đều tránh né!
Những buổi tối ấy thường chấm dứt bên bát cháo trắng bốc hơi với hột vịt muối. Không bia bọt và ai về nhà nấy, chay tịnh vì mọi người đều nghèo rớt mồng tơi. Dạo đó văn nghệ sĩ trí thức miền Nam chỉ ngồi vỉa hè và chạy kiếm ăn từng bữa. Đa số còn dựa vào sự tần tảo của vợ con. Các bà các chị buôn qua bán lại rất giỏi trong thời kỳ "đổi mới". Họa sĩ thỉnh thoảng bán được bức tranh giá rẻ đã là đại tiệc. Mình biết, có những điều không cần nói ra, chỉ cần im lặng, nhưng hiểu nhau tận đáy lòng...

Lần cuối gặp TTY năm đó ở nhà ĐC, một hôm có mặt Bùi Giáng, không nghe anh nói gì về quyển "L' Amant" đã dịch và chỉ ngồi nghe Bùi Giáng đọc thơ vô lượng viết tặng nàng Brigitte Bardot, Ôi Brigitte Bardot nàng minh tinh màn bạc Pháp với bộ ngực nẩy lửa! Bùi Giáng đọc thơ rồi chép ra giấy nhờ mình mang sang Pháp. Suốt buổi tối TTY chỉ ngồi nghe chuyện và cười buồn nhiều hơn vui. Anh thân với ĐC, thường lui tới xưởng vẽ chép thơ lên những mảnh giấy trắng treo lên tường như những câu đối, với nét chữ bay bướm thật đẹp.

Rồi gia đình họa sĩ Đinh Cường chuẩn bị đi nước ngoài, vài năm sau thi sĩ TTY cũng ra đi theo diện HO, mình định cư ở Pháp.

Bẵng đi 25 năm sau mình mới gặp lại TTY ở Sài gòn, một dịp anh trở về thăm quê hương. Cùng lúc mình cũng có mặt ở VN. Lần đó mình đã làm dấu tay bằng cà phê cho anh ... Anh đã vui vẻ, tóc muối tiêu, hoạt bát hơn, kể chuyện nhiều hơn và ghi lên giấy dấu vân tay:

Bao giờ, cho đến bao giờ nữa
Em gánh vui về họp chợ đông

Tiếc là không ghi hai câu sau:

Lòng ngát như hoa còn kịp buổi
Áo chưa ai giữ để xin buông

Thời gian đó TTY đã kịp xuất bản hai tập thơ tuyển "Ta Về" và "Thắp Tạ" ở hải ngoại mà mình có được đọc. Khác với Thanh Tâm Tuyền đã bỏ hẳn thơ, ngưng sáng tác và im lặng cho tới lúc chết!

Tối nay nghe tin TTY qua đời vì bị nhồi máu cơ tim ... một quả "tim lớn" đã ngừng đập. Mình chợt nhớ tới quyển sách anh dịch "Người Tinh" vẫn chưa cho xem ... sách có được xuất bản ko?
Và dấu tay Tô Thùy Yên còn đó, dấu tay Đinh Cường vẫn còn đây! Riêng lá thư tình của thi sĩ Bùi Giáng gởi Brigitte Bardot thì vẫn chưa đến tay nàng ... vì đã thất lạc!

Tối nay nhớ tới hai câu thơ của Thanh Tâm Tuyền, người bạn thân thiết khác của Tô Thùy Yên:

Sẽ chết như sao rơi vào bất tận
Sẽ mãi yêu như giọt nước hân hoan

Và hai câu của anh:

Thắp tạ càn khôn một vô ích
Thắp tạ nhân quần một luyến thương

Sao thấy buồn hiu hắt!

Sg 26/5/2019

Phan Nguyên